Λουτρό

Τα λουτρά αποτέλεσαν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αστικής ζωής κατά τη βυζαντινή περίοδο, δεδομένου ότι λίγα ήταν τα σπίτια που διέθεταν τη δική τους παροχή νερού. Εκτός από την κύρια λειτουργία τους ως χώροι καθαρισμού του σώματος, τα λουτρά ήταν επίσης κέντρα κοινωνικής ζωής, αλλά και τόποι συνάντησης και ψυχαγωγίας, όπου οι Βυζαντινοί περνούσαν ένα μεγάλο μέρος της ημέρας τους. Εκεί, οι κάτοικοι των πόλεων, και ιδιαίτερα οι γυναίκες που δεν είχαν πολλές ευκαιρίες για δημόσιες εμφανίσεις, είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν το μπάνιο τους, να συναντήσουν φίλους και να ενημερωθούν για ποικίλα ζητήματα.
 
Τα λουτρά ήταν κτίσματα με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και πλούσια εσωτερική διακόσμηση με ψηφιδωτά, μαρμάρινα δάπεδα, πίνακες και αγάλματα, που χρησιμοποιούσαν ειδική τεχνολογία για τη μεταφορά και τη θέρμανση του νερού. Στην απλούστερη τους μορφή περιλάμβαναν τους εξής βασικούς χώρους: τον χώρο των αποδυτηρίων και του αποχωρητηρίου στον προθάλαμο, ακολουθούσαν οι χώροι του κρύου και του χλιαρού λουτρού, ενώ στο τέλος υπήρχαν οι αίθουσες για το θερμό λουτρό, όπου γινόταν η εφίδρωση και ο τελικός καθαρισμός. Η θέρμανση των χώρων του θερμού λουτρού γινόταν με τα υπόκαυστα, ένα σύστημα που χρησιμοποιούσε έναν πολύ χαμηλό υπόγειο χώρο και ένα υπερυψωμένο δάπεδο, που στηριζόταν σε πυκνές σειρές πήλινων τετράγωνων σωλήνων.

Στον χώρο κάτω από το δάπεδο κυκλοφορούσε ο ζεστός αέρας που προερχόταν από την καύση  κάρβουνων στον κλίβανο.

Τα λουτρά λειτουργούσαν όλες τις ημέρες της εβδομάδας, ακόμα και τις Κυριακές. Τα επισκέπτονταν άνθρωποι κάθε φύλου, ηλικίας και κοινωνικής τάξης, συνήθως το πρωί ή το απόγευμα, ακόμα και το βράδυ. Τα περισσότερα λουτρά ήταν δίδυμα, με χωριστές εισόδους και πτέρυγες αλλά με κοινή υπόκαυστη εγκατάσταση, για τον διαχωρισμό των φύλων. Διαφορετικά, οι άντρες επισκέπτονταν τα λουτρά σε διαφορετικές ημέρες ή ώρες από τις γυναίκες. Οι επισκέπτες πλήρωναν εισιτήριο εισόδου, το βαλανικό, αν και σε συγκεκριμένες ημέρες του χρόνου η είσοδος ήταν ελεύθερη για το κοινό.

Ιατρικά βιβλία της εποχής όριζαν τη συχνότητα λουσίματος ανάλογα με το μήνα. Αντίστοιχα το τυπικό κάθε μονής όριζε τον αριθμό των λουτρών ανά έτος για κάθε μοναχό. Παρά την αυστηρότητα της εκκλησίας για περιορισμό στη χρήση των λουτρών τα επισκέπτονταν ακόμη και κληρικοί.

Από τον 7^ο αιώνα τα μεγάλα λουτρά έπεσαν σε αχρηστία εξαιτίας της μείωσης του πληθυσμού, της έλλειψης νερού και του υψηλού κόστους συντήρησής τους με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός και το μέγεθος τους, τόσο στην πρωτεύουσα όσο και στις επαρχίες, ενώ οι λειτουργίες τους περιορίστηκαν σε απλές και μόνο λούσεις.

1. Berger A., Μοναστηριακά και ιερά λουτρά, Μάιος 2001

2. Κουκουλές, Φ., Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, Παπαζήση, Αθήνα, 1951

3. Μουτζάλη Α., Η φροντίδα για την καθαριότητα του σώματος και τα βυζαντινά λουτρά, 1989

4. Yegul F., Baths and Bathing in Classical Antiquity, New York, 1992

5. Χαρκιολάκης Α., Βυζαντινά λουτρά στην Ελλάδα, Μάιος 2001

6. ‘ Η κοινωνική ζωή στο Βυζάντιο’ σε Ψηφίδες του Βυζαντίου

7. Velmans T., La peinture murale a la fin du Moyen Age, 1977