Οι δρόμοι είναι βασικά στοιχεία στη δομή μιας πόλης και καθώς αλλάζουν μορφή οι πόλεις, με την πάροδο των αιώνων, έτσι και οι δρόμοι παίρνουν άλλη όψη. Μάλιστα, ένας προσεκτικός παρατηρητής θα έβλεπε στους δρόμους τα πρώτα σημάδια μιας αλλαγής που πρόκειται να ακολουθήσει σε μια πόλη. Κατά την περίοδο της Ελληνικής Αρχαιότητας, οι περισσότερες πόλεις είχαν υιοθετήσει το γνωστό ιπποδάμειο σύστημα, δηλαδή ένα σύστημα παράλληλων δρόμων που τέμνονταν μεταξύ τους κάθετα, δημιουργώντας ανάμεσά τους οικοδομικά τετράγωνα. Σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα οριζόταν εξαρχής σε ποιες περιοχές θα ιδρύονταν τα δημόσια κτίρια, η αγορά, οι θρησκευτικοί χώροι, αλλά και πού θα απλώνονταν τα οικοδομικά τετράγωνα με τα σπίτια.

Οι νέες πόλεις της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ακολουθούσαν τις αρχές του ιπποδάμειου συστήματος, αλλά εισήγαγαν μια διαφορετική οργάνωση του κέντρου τους σύμφωνα με το τέλειο ορθογώνιο σχήμα στο πρότυπο των ρωμαϊκών στρατοπέδων: δύο κύριες οδοί, κάθετες μεταξύ τους, παράλληλες προς τα σημεία του ορίζοντα, η μία με κατεύθυνση Ανατολή-Δύση (η decumanus maximus) και η άλλη με κατεύθυνση Βορράς-Νότος (η cardo) ξεκινούσαν από τα τείχη της πόλης και στο σημείο όπου συναντιούνταν, διαμορφωνόταν η αγορά (forum) με στοές, δημόσια οικοδομήματα, εμπορικά καταστήματα και εργαστήρια. Ένα πλούσιο δίκτυο δευτερευόντων δρόμων με τοξοστοιχίες κατέληγε σε αυτούς τους κεντρικούς δρόμους, ενώ υπήρχαν και πολλοί άλλοι μικρότεροι ανάμεσά τους. Η εφαρμογή ενός δικτύου κάθετων μεταξύ τους δρόμων δεν ήταν δυνατόν να εφαρμοστεί σε περιοχές με έντονες υψομετρικές διαφορές. Ωστόσο, ακολουθούνταν οι βασικές αρχές του σχήματος των δύο μεγάλων κεντρικών οδών και του κέντρου τους.

Από τα μέσα του 6ου αιώνα και εξής οι πόλεις άρχισαν να αλλάζουν μορφή, ως αποτέλεσμα των εχθρικών επιδρομών, αλλά κυρίως λόγω των μεγάλων οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία. Οι πόλεις μίκρυναν, πολλά μνημεία ερειπώθηκαν λόγω της αδυναμίας συντήρησής τους και τα μεγάλα αρχοντικά σπίτια χωρίστηκαν σε μικρότερα, για να χωρέσουν περισσότερες οικογένειες. Οι δρόμοι συχνά καταπατήθηκαν από πρόχειρα κατασκευασμένα μαγαζιά, εργαστήρια ή σπίτια και διατηρήθηκαν μόνο οι κύριοι δρόμοι, οι οποίοι δεν διαφοροποιήθηκαν ως προς τη λειτουργία τους. Με την πάροδο του χρόνου, στο μέσο και ύστερο Βυζάντιο, οι πόλεις διέθεταν πλέον λίγους κεντρικούς δρόμους. Η κατάσταση από άποψη υγιεινής θα πρέπει να ήταν τραγική, γιατί η ανάπτυξη της πόλης χωρίς σχεδιασμό είχε σαν αποτέλεσμα τα απόβλητα των σπιτιών να καταλήγουν στους δρόμους, οι οποίοι ήταν σε κακή κατάσταση και όλο λακκούβες.

Στο μέσο και ύστερο Βυζάντιο ιδρύθηκαν και καινούργιοι οικισμοί, οι γνωστές πόλεις-κάστρα σε φυσικά οχυρές θέσεις. Οι δρόμοι ξεκινούσαν από τις λίγες πύλες της οχύρωσης και ακολουθούσαν τις φυσικές κλίσεις του εδάφους, όπου ήταν δυνατόν. Ήταν στενοί και ανηφορικοί, στρωμένοι με πέτρες, σαν καλντερίμια, και συχνά διαμόρφωναν σκαλοπάτια. Το πλάτος τους δεν ήταν παντού το ίδιο, δηλαδή δεν υπήρχε κάποιο σχέδιο που ακολουθούσαν, προέκυπταν τυχαία ανάμεσα στα πυκνοκτισμένα σπίτια, τα οποία μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις επεκτείνονταν στον όροφο και πάνω από τους δρόμους, δημιουργώντας σκεπαστά περάσματα με θόλο (δρομικά ή διαβατικά). Στα πολύ στενά περάσματα των δρόμων, στις γωνίες των σπιτιών, δημιουργούνταν λοξά κοψίματα (φαλτσογωνιές), για να χωράνε να περάσουν άνθρωποι και ζώα που μετέφεραν φορτία. Όλα αυτά τα στοιχεία τα βρίσκουμε σήμερα στους παραδοσιακούς οικισμούς.

Δεν γνωρίζουμε εάν οι οικοδομικοί κανονισμοί που ίσχυαν για την Κωνσταντινούπολη, τους οποίους βρίσκουμε σε αυτοκρατορικά διατάγματα, ίσχυσαν για κάποια περίοδο σε όλη την αυτοκρατορία. Επίσης, δεν έχει εξακριβωθεί αν οι διατάξεις που περιλαμβάνονται στην Εξάβιβλο του Κωνσταντίνου Αρμενοπούλου εφαρμόζονταν και στις επαρχιακές πόλεις. Πάντως, το νέο Ελληνικό κράτος κράτησε σε ισχύ τις διατάξεις της Εξαβίβλου πριν από την οργάνωση του πρώτου Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού.