Το κέντρο της ιδιωτικής ζωής των Βυζαντινών ήταν χωρίς αμφιβολία το σπίτι τους. Η μορφή των σπιτιών τους παρουσίαζε πολλές παραλλαγές, ανάλογα την οικονομική κατάσταση του ιδιοκτήτη, τη μορφολογία του εδάφους και φυσικά τον διαθέσιμο κάθε φορά χώρο. Στις πόλεις  υπήρχαν πολυτελείς επαύλεις όπου έμεναν οι πλούσιοι και οι άρχοντες αλλά και φτωχικά σπίτια όπου ζούσαν οι φτωχοί με τις οικογένειές τους.

Ως προς τη μορφή, του το βυζαντινό σπίτι αποτελούσε εξέλιξη και συνδυασμό αρχαίων ελληνικών, ρωμαϊκών και ανατολικών στοιχείων. Καθώς δεν έχουν σωθεί παρά ελάχιστα αυθεντικά βυζαντινά σπίτια, οι πληροφορίες μας προέρχονται από τα λίγα που έχουν ανασκαφεί και κυρίως από περιγραφές που υπάρχουν στα γραπτά κείμενα, από την εικονογράφηση των χειρογράφων και από παραστάσεις τους στη μνημειακή ζωγραφική.

Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, οι οικίες ήταν πιο περίτεχνες καθώς συνέχιζαν την παράδοση της αρχαιότητας. Τα δωμάτια αναπτύσσονταν γύρω από μια εσωτερική αυλή με στοές γύρω της ενώ ο πιο επίσημος χώρος του σπιτιού ήταν το τρικλίνιο , όπου ο ιδιοκτήτης παρέθετε γεύμα (συμπόσιο) στους καλεσμένους του. Ο χώρος αυτός συνήθως στη μια στενή πλευρά του σχημάτιζε ημικύκλιο, στο κέντρο του οποίου τοποθετούνταν ένα τραπέζι με κρεβάτια-καναπέδες (ανάκλιντρα) γύρω του. Τα υπόλοιπα δωμάτια του σπιτιού ήταν μεγάλα και συχνά διακοσμούνταν με μαρμάρινες πλάκες, ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες. Η πολυτελής αυτή μορφή κατοικίας προοριζόταν φυσικά για την αριστοκρατία της εποχής. Υπήρχαν και φτωχότερες παραλλαγές της για τα μεσαία στρώματα, χωρίς εσωτερική αυλή ή με λιγότερα δωμάτια που είχαν πατημένο χώμα για δάπεδο και άβαφο σοβά στους τοίχους. Όμως, οι κατώτερες τάξεις, στις οποίες ανήκε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των πόλεων, έμεναν σε σπίτια που έμοιαζαν με πολυκατοικίες.

Γραπτές πηγές αναφέρουν ότι στην Κωνσταντινούπολη την εποχή αυτή πολλοί κάτοικοι έμεναν σε πολυώροφα κτίρια που μερικές φορές έφταναν να έχουν έως επτά και εννέα ορόφους.

Μετά τον 6ο αιώνα και κυρίως η μορφή του σπιτιού άλλαξε ριζικά. Το κυριότερο δωμάτιο του σπιτιού παρέμενε ο τρίκλινος ή τρικλινάριν, που όμως συχνά βρισκόταν σε όροφο και στεγαζόταν συνήθως με επίπεδη στέγη. Γύρω από αυτό το κεντρικό και επίσημο δωμάτιο του σπιτιού,  βρίσκονταν οι υπόλοιποι χώροι: τα δωμάτια των ανδρών και των παιδιών (κοιτώνες ή κουβούκλια), τα διαμερίσματα των γυναικών στο βάθος του σπιτιού (ματρωνίκια) με τον αργαλειό, η τραπεζαρία (αριστήριον ή συμπόσιον) και οι χώροι υγιεινής (απόπατος, οικίσκος ή εξέδρα).

Στη βυζαντινή περίοδο, πολλά από τα σπίτια, κυρίως τα παλάτια των αυτοκρατόρων και των αριστοκρατών, όπως αυτό του Διγενή Ακρίτα, διέθεταν μπαλκόνια στον όροφο που λέγονταν ηλιακοί. Υπάρχουν πληροφορίες ότι υπήρχαν και σκεπαστοί εξώστες με ξύλινες κολώνες (χαγιάτια ) και διάφορες πτέρυγες που πλαισίωναν το κυρίως σπίτι, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα σπίτια φυλάσσονταν από πύργους και διέθεταν παρεκκλήσια για τις θρησκευτικές ανάγκες των ενοίκων, λουτρά κ.α. δευτερεύοντα κτίσματα. Εξωτερικά, οι τοίχοι είχαν φροντισμένη κατασκευή με πέτρες και τούβλα που εναλλάσσονταν ή με σχέδια. Τα δάπεδα καλύπτονταν με μαρμάρινες πλάκες στα δάπεδα και ενώ υπήρχαν μαρμαροθετήματα και ψηφιδωτά ή τοιχογραφίες στους τοίχους. Στις περίστυλες αυλές και στους κήπους υπήρχαν κρήνες, μικρά συντριβάνια και βρύσες.

Ωστόσο, στη βυζαντινή περίοδο, το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού κατοικούσε σε χαμηλά σπίτια (χαμόγεα) ή σε δίπατες οικίες (ανωγεοκάτωγα), όλα κτισμένα απλά, με φτηνά συνήθως υλικά, μεταξύ των οποίων και μέρη από αρχαία κτίρια. Τα περισσότερα σπίτια αποτελούνταν από σειρά ισογείων δωματίων που αναπτύσσονταν γύρω από μια ανοιχτή αυλή χωρίς περιστύλιο, όπου συνήθως υπήρχε πηγάδι και κτιστός φούρνος. Όροφος υπήρχε τουλάχιστον σε κάποια από τις πτέρυγες. Περιγραφές σπιτιών από βυζαντινά έγγραφα και σπίτια που έχουν αποκαλυφθεί σε ανασκαφές, όπως στην Κόρινθο, μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε την εντύπωση ότι εργαστήρια, μύλοι, αποθήκες, σταύλοι και δωμάτια διαβίωσης ανήκαν συχνά σε ενιαίο οικοδομικό συγκρότημα.

Με την πάροδο των αιώνων φαίνεται ότι το τρικλινάρι ενσωμάτωσε όλους τους πριν ξεχωριστούς χώρους και ότι η εσωτερική αυλή καταργήθηκε. Στον Μυστρά, όπου σώζονται καλοδιατηρημένα δείγματα υστεροβυζαντινών οικιών, τα σπίτια ήταν κατά κανόνα ορθογώνια διώροφα, άλλοτε κτίζονταν παράλληλα με την κλίση του εδάφους, και άλλοτε κάθετα, με αποτέλεσμα τμήμα του υπογείου τους να μπαίνει μέσα στον βράχο. Μερικά σπίτια ενώνονταν με τα διπλανά τους με ενδιάμεσους τοίχους, ενώ κάποια ήταν από παντού ελεύθερα στο χώρο. Τα αρχοντικά διέθεταν έναν πύργο σε μια από τις πλευρές τους. Στο ισόγειο βρίσκονταν οι βοηθητικοί χώροι (δεξαμενή νερού, αποθήκη, στάβλος, μαγειρείο, κτλ.), ενώ το τρικλινάρι καταλάμβανε τον όροφο. Το ανώγι φωτιζόταν με σειρά τοξωτών παραθύρων και στη μια πλευρά υπήρχε κατά κανόνα ο ηλιακός. Τα δωμάτια χωρίζονταν με βαριά υφάσματα που κρέμονταν από τα δοκάρια της στέγης ή με πρόχειρες κατασκευές από σανίδες. Στους τοίχους, σε γωνίες και δίπλα στα παράθυρα, δημιουργούνταν εσοχές (ερμάρια ) για τη φύλαξη αντικειμένων και ρούχων, ενώ στο κάτω μέρος των τοίχων, στη βάση τους υπήρχαν πεζούλια (μιντέρια). Απέναντι από τον ηλιακό υπήρχε το τζάκι που χρησίμευε και για το μαγείρεμα, ενώ σε μια γωνία του σπιτιού διαμορφωνόταν η τουαλέτα (ο απόπατος).