Αρχιτεκτονική
Convert HTML to PDF

 
Το Βυζάντιο συνέχισε την παράδοση της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας στον τομέα των επιστημών. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι στο Βυζάντιο δεν υπήρξαν τεχνολογικές καινοτομίες. Αυτή όμως η άποψη δεν είναι σωστή, υπήρξαν σημαντικά επιτεύγματα, ιδιαίτερα στην Αρχιτεκτονική.

Ένα μεγάλο ερώτημα που πάντα τίθεται όποτε γίνεται συζήτηση για την Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο είναι ο ορισμός του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα κατά την εποχή αυτή· ήταν όπως σήμερα οι κύριοι συνθέτες και υπεύθυνοι υλοποίησης του έργου ή απλά επικεφαλής των μαστόρων, δηλαδή αρχιμάστορες, αρχιεργάτες και εργοδηγοί (συντονιστές στο εργοτάξιο);
Στην περίοδο της Ύστερης Αρχαιότητας, γνωρίζουμε ότι υπήρχαν ειδικές σχολές εκπαίδευσης αρχιτεκτόνων, τόσο στην Κωνσταντινούπολή όσο και σε άλλες πόλεις, όπου διδασκόνταν μεταξύ άλλων: (α) ευκλίδεια γεωμετρία, όπως αυτή περιγράφεται στα 13 βιβλία με τον τίτλο Στοιχεία του Ευκλείδη που γράφτηκαν περίπου το 300 π.Χ., στην Αλεξάνδρεια, (β) το έργο Δέκα Βιβλία Αρχιτεκτονικής (στα λατινικά De architectura) του Βιτρούβιου (Ρωμαίος συγγραφέας, αρχιτέκτονας και μηχανικός που έζησε τον 1ο αιώνα μ.Χ.), το οποίο είναι το μοναδικό κείμενο θεωρίας και πρακτικής της αρχιτεκτονικής της κλασσικής εποχής, και (γ) το έργο Συναγωγή του Πάππου (ονομαστός Έλληνας μαθηματικός, γεωμέτρης και μηχανικός που έζησε κατά τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια), το οποίο αναφερότανε σε μαθηματικά προβλήματα.

Ωστόσο, ο Ανθέμιος, ο ένας από τους δύο επικεφαλής του κτισίματος της Αγίας Σοφίας, δεν ήταν αρχιτέκτονας (ή δεν ήταν μόνο αρχιτέκτονας)· είχε μια ευρεία μόρφωση στις φυσικές επιστήμες (οπτική) και τη μηχανική, και είχε γράψει βιβλία στους τομείς αυτούς· ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έκρινε ότι ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν κατάλληλος για το σχεδιασμό, την επίβλεψη και την ολοκλήρωση του μεγαλειώδους αυτού έργου.

Η αισθητική αυτής της εποχής επηρεάζεται από τις θεωρίες του Πλωτίνου (3ος αιώνα μ.Χ.), ο οποίος εμπνέεται από την πλατωνική φιλοσοφία και ορίζει το ωραίο: όχι τόσο ως μια απόλυτη εφαρμογή κανόνων τέχνης που η φυσική ματιά (η όραση) διαβάζει, όσο ως μια αίσθηση που απολαμβάνει ο θεατής με τα μάτια της Ψυχής, το εσωτερικό κάλλος· οι ωραίοι τρόποι ζωής, η ομορφιά στην αγαθή ψυχή, τα ωραία έργα κάνουν τα μάτια των ανθρώπων να δουν το ωραίο (προσέγγιση πολύ κοντινή και με τα ιδεώδη του Χριστιανισμού).

Στο μέσο και ύστερο Βυζάντιο δεν υπάρχουν ειδικές σχολές εκπαίδευσης των αρχιτεκτόνων. Όσοι ήθελαν να απασχοληθούν με αυτό το αντικείμενο μορφώνονταν σε σχολές της Κωνσταντινούπολης, όπου παρακολουθούσαν γενικά μαθήματα: αριθμητική, γεωμετρία, πρακτικά μαθηματικά, καθώς και ειδικά μαθήματα άλλων ειδικοτήτων, από τα οποία έπαιρναν τις απαραίτητες γνώσεις στατικών υπολογισμών και υλικών· τέτοια κείμενα ήταν τα στρατιωτικά Τακτικά, στα οποία περιέχονταν οδηγίες για πολιορκητικές μηχανές, κατασκευή υδαταγωγών, τειχών, λιμανιών και άλλων οικοδομημάτων.

Δυστυχώς, στις μέρες μας δεν έχουν διασωθεί βιβλία, στα οποία να περιέχονται αρχιτεκτονικά σχέδια, ή να δίνουν οδηγίες προς αρχιτέκτονες, όπως στο έργο του Βιτρούβιου. Υπάρχουν όμως δύο σημαντικές πηγές, οι οποίες μας βεβαιώνουν ότι γίνονταν σχέδια και μας δίνουν μια εικόνα για ποιες πληροφορίες περιείχαν και πώς συμβολίζονταν· το ένα είναι η Forma Ubis, μια μεγάλη χαρακτική αποτύπωση σε μάρμαρο του κέντρου της πόλης της Ρώμης που έγινε επί αυτοκρατορίας Σεπτίμιου Σεβήρου κατά το 200 μ.Χ.· το άλλο είναι ένα σχέδιο σε συνεχόμενα κομμάτια περγαμηνής του μοναστηριού του Αγίου Γάλλου (στη σημερινή Ελβετία, χρονολογημένο περίπου στις αρχές του 9ου αιώνα). Σε αυτά τα σχέδια, απεικονίζονται τα κτίρια σε κάτοψη, δηλαδή βλέπουμε τους χώρους στο εσωτερικό τους, πώς είναι διαταγμένοι και πώς επικοινωνούν μεταξύ τους· οι τοίχοι είναι πολύ σχηματικοί, αποδίδονται μόνο με μια παχιά γραμμή και όπου υπάρχει είσοδος αφήνεται κενό· δεν εμφανίζονται σύμβολα στις θέσεις των παραθύρων και δεν δίνονται στοιχεία για το πώς ήταν η στέγασή τους. Στα σχέδια του Αγίου Γάλου, οι χώροι είναι αριθμημένοι και σε χωριστό υπόμνημα αναγράφονται αναλυτικά τα ονόματα και η χρήση τους.

Εκτός από σχέδια, γνωρίζουμε (από πηγές) ότι κατασκευάζονταν και αρχιτεκτονικά ομοιώματα των κτιρίων σε μικρή κλίμακα (μακέτες) από υλικά όπως κερί ή ξύλο, καθώς και από πέτρα, εκ των οποίων ελάχιστα έχουν διασωθεί, όπως τα ομοιώματα της Χερσώνας.

Ο σχεδιασμός, επίσης, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, καθώς είναι γνωστοί ναοί που ή ταυτίζονται απόλυτα στην κάτοψη και τις μορφολογικές λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα τα καθολικά των μονών Ιβήρων και Βατοπεδίου, ή αποτελούν σμικρύνσεις, όπως η Σώτειρα Λυκοδήμου στην Αθήνα που είναι κατά τα τρία τέταρτα σμίκρυνση του καθολικού του Οσίου Λουκά.

Ο αρχιτέκτονας στην εποχή του Βυζαντίου δεν προσπαθεί να ξεχωρίσει με το έργο του· εντάσσεται σε ένα γενικότερο θρησκευτικό κλίμα που θεωρεί αμαρτία την επιθυμία προσωπικής επίδειξη και προβολής, όπως και μη συνέχειας της παράδοσης. Έτσι, η βυζαντινή αρχιτεκτονική δεν τολμάει τόσο όσο η μοντέρνα αρχιτεκτονική, σήμερα. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι η αρχιτεκτονική δεν εξελίχθηκε – με τα ίδια υλικά προχώρησε σε διαφορετικούς τρόπους δομής τους και εξέλιξε τους αρχιτεκτονικούς τύπους.


Βιβλιογραφία (6)


Σχόλια (0)

Νέο Σχόλιο