Ο ναός του Ταξιάρχη Μητροπόλεως

prev next

Ο ναός του Ταξιάρχη βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Καστοριάς, στην ενορία της Μητρόπολης, σε μικρή απόσταση από την πλατεία Ομονοίας. Αρχιτεκτονικά μέλη του τα οποία έχουν επαναχρησιμοποιηθεί, όπως κίονες, βάσεις και επιθήματα αμφικιονίων, υποδεικνύουν ότι ίσως ο ναός χτίστηκε στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της βασιλικής με νάρθηκα και χρονολογείται στον 9ο-10ο αιώνα. Εσωτερικά δύο κιονοστοιχίες διαιρούν το ναό σε τρία κλίτη, τα οποία απολήγουν το μεν μεσαίο σε ημικυλινδρική κόγχη, τα δε πλάγια σε μικρότερες κόγχες που ανοίγουν στο πάχος του τοίχου. Το κεντρικό κλίτος είναι υπερυψωμένο και καλύπτεται με ημικυλινδρική καμάρα. Το βόρειο κλίτος σε μεταγενέστερη εποχή επεκτάθηκε λαμβάνοντας το διπλάσιο πλάτος, διατηρείται όμως τμήμα του ανατολικού του τοίχου με την κόγχη. Στη δυτική πλευρά το ναού ο στενόμακρος νάρθηκας στεγάζεται με τρεις θόλους που διαιρούν την οροφή σε τρία τμήματα που ανταποκρίνονται στην τριμερή διαίρεση του κυρίως ναού.

Εσωτερικά ο ναός φέρει ζωγραφικό διάκοσμο σε δύο επάλληλα στρώματα. Το πρώτο στρώμα διατηρείται αποσπασματικά και σε πολύ κακή κατάσταση. Στη κόγχη του βόρειου κλίτους διακρίνεται ο Χριστός, στη κόγχη του νότιου κλίτους ο ευαγγελιστής Ματθαίος, και σε τμήμα περιμετρικά της κόγχης του Ιερού Βήματος διακοσμητική ταινία. Στο νάρθηκα, πάνω από την είσοδο του ανατολικού τοίχου, εικονίζεται η επιβλητική σε μέγεθος μορφή του ένθρονου Χριστού και απέναντι οι τρεις προπάτορες: Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ, τμήματα μιας ευρύτερης Δευτέρας Παρουσίας. Στα τόξα εικονίζονται άγιοι, ενώ πάνω από την είσοδο του νότιου κλίτους απεικονίζεται ο Χριστός σε προτομή να ευλογεί. Οι αποσπασματικές αυτές παραστάσεις δε βοηθούν στη συναγωγή συμπερασμάτων για το εικονογραφικό πρόγραμμα αυτού του στρώματος, τεχνοτροπικά όμως παραπέμπουν στις τοιχογραφίες του πρώτου στρώματος του Αγίου Στεφάνου και σε πρώιμες τοιχογραφίες ναών της Καππαδοκίας.

Το δεύτερο στρώμα που χρονολογείται το 1359/60 κάλυψε τις επιφάνειες του κεντρικού κλίτους με σκηνές από το Δωδεκάορτο και τα Πάθη, απεικονίσεις αγίων ολόσωμων και σε προτομή. Οι τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος ανήκουν σε ένα ρεύμα ζωγραφικής αντικλασικού χαρακτήρα, που παρατηρείται αυτή την εποχή στους ναούς της Καστοριάς και της Αχρίδας, με τάση προς την επίπεδη γραμμική απόδοση των μορφών, αλλά και την εκφραστικότητα των κινήσεων.

Στις εξωτερικές τοιχογραφίες του δυτικού τοίχου εικονίζεται η Παναγία Οδηγήτρια και οι ολόσωμοι αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ. Στα πόδια του αρχαγγέλου Μιχαήλ παριστάνονται σε μικρότερη κλίμακα ο βασιλιάς των Βουλγάρων Μιχαήλ Ασάν (1246-1256/7) και πιθανότατα η γυναίκα του Άννα – και όχι η μητέρα του Ειρήνη Κομνηνή που υποστηριζόταν μέχρι πρόσφατα. Στις τοιχογραφίες του νότιου εξωτερικού τοίχου εικονίζονται τοπικοί άρχοντες συνοδευόμενοι από επιγραφές που χρονολογούνται στον 15ον αιώνα και παρέχουν σημαντικές μαρτυρίες για τους ανθρώπους, τις ενδυμασίες και την τέχνη του τόπου.

Γλωσσάρι (9)

Παλαιοχριστιανική Περίοδος: η Παλαιοχριστιανική περίοδος τυπικά ξεκινά από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από το Μ. Κωνσταντίνο στα 330 μ.Χ. και τη μεταφορά σε αυτή της έδρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη, και λήγει με το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού Α (565).
βασιλική: δρομικός τύπος εκκλησίας μεγάλων διαστάσεων. Εσωτερικά υποδιαιρούνταν συνήθως σε τρία ή και περισσότερα κλίτη. Κατά κανόνα το μεσαίο κλίτος καλύπτεται από υπερυψωμένη στέγη που διατρυπάται από παράθυρα που φωτίζουν τον χώρο.
νάρθηκας: ο νάρθηκας είναι η στενόμακρη αίθουσα που εκτείνεται σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Προήλθε από την ανατολική στοά του αιθρίου, η οποία ενσωματώθηκε στον ναό. Χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχουμένων, οι οποίοι δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας.
κιονοστοιχία: σειρά κιόνων που τοποθετούνται γύρω και μέσα σε οικοδομήματα.
κόγχη: η αψίδα. Εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια, τριφυλλόσχημη ή πολυγωνική.
κλίτη: οι διάδρομοι που διαμορφώνονται στο εσωτερικό των ναών μεταξύ των κιονοστοιχιών στις βασιλικές. Ο αριθμός τους ποικίλλει από τρία ως εννέα με ευρύτερο και ψηλότερο το κεντρικό.
βήμα (ιερό βήμα): πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του ναού που καταλήγει σε αψίδα. Είναι συνήθως υπερυψωμένο σε σχέση με το δάπεδο του κυρίως ναού κατά ένα έως τρία σκαλοπάτια. Ο όρος προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «βαίνω», και λόγω της ιερότητας και ιδιαιτερότητάς του ο χώρος ονομάστηκε ιερό βήμα.
τοιχογραφία: ζωγραφική παράσταση στην επιφάνεια τοίχου ή οροφής οικοδομήματος.
Δωδεκάορτο: πρόκειται για τις δώδεκα μεγάλες εορτές της Ορθοδοξίας που σχετίζονται με τον βίο του Χριστού και της Παναγίας και ιστορούνται σε ισάριθμες σκηνές, αποτελώντας τον πυρήνα του εικονογραφικού προγράμματος ενός ναού. Πρόκειται συνήθως για: τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τη Γέννηση του Χριστού, την Υπαπαντή, τη Βάπτιση, τη Μεταμόρφωση, την Ανάσταση του Λαζάρου, τη Βαϊοφόρο, τον Μυστικό Δείπνο, τη Σταύρωση, την Εις Άδου Κάθοδο, την Ψηλάφηση του Θωμά, την Ανάληψη και την Πεντηκοστή ή την Κοίμηση της Θεοτόκου.

Πληροφοριακά Κείμενα (0)

Βιβλιογραφία (10)

1. Ορλάνδος Α., Τα βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς, 1938

2. Τσαμίσης Π., Η Kαστοριά και τα μνημεία της, Αθήναι, 1949

3. Πελεκανίδης Σ., Καστορία. Βυζαντιναί τοιχογραφίαι, Θεσσαλονίκη, 1953

4. Pelekanidis S., I piu antichi affreschi di Kastoria, 1964

5. Wharton-Epstein A., Middle Byzantine Churches of Kastoria: Dates and Implications, 1980

6. Πελεκανίδης Σ., Χατζηδάκης Μ., Καστοριά, Αθήνα, 1984

7. Panayiotidi Μ., La peinture monumentale en Grèce de la fin de l’Iconoclasme jusqu’à l’avènement des Comnènes (843-1081), 1986

8. Μουτσόπουλος, Νικόλαος Κ. , Εκκλησίες της Καστοριάς, 9ος–11ος αιώνας, Θεσσαλονίκη, 1992

9. Δρακοπούλου Ε., Η πόλη της Καστοριάς στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή (12ος – 16ος αι.) Ιστορία-Τέχνη-Επιγραφές, Αθήνα, 1997

10. Subotić G, A Portrait of an Unknown Bulgarian Empress, 1998-99

Σχόλια (0)