Κωνσταντινούπολη - Ρώμη: «Μέγας Κωνσταντίνος»

Θεσσαλονίκη - Μυστράς: «Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος»

Κωνσταντινούπολη - Κρήτη: «Νικηφόρος Φωκάς»

diadromi map

Aναζήτηση Διαδρομών

anan

Η Ροτόντα (ναός Αγίου Γεωργίου)
Convert HTML to PDF

Η Ροτόντα οφείλει το όνομά της στο κυκλικό της σχήμα και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, βόρεια και σε μικρή απόσταση από την οδό Εγνατία. Η χρονολογία ίδρυσής της τοποθετείται γύρω στο το 300 μ.Χ., γεγονός που τον καθιστά ένα από τα αρχαιότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Τμήμα του συγκροτήματος που ανήγειρε ο Γαλέριος, βρίσκεται στον ίδιο άξονα με την Αψίδα του Γαλερίου , τα ανάκτορα και τον Ιππόδρομο. Παρόλο που η αρχική του χρήση παραμένει ασαφής, θεωρήθηκε ότι ήταν μαυσωλείο για τον ιδρυτή του ή σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη τόπος λατρείας αφιερωμένος στους Καβείρους ή στο Δία. Τελευταία διατυπώθηκε και η άποψη ότι το κτήριο χτίστηκε ως μαυσωλείο του Μεγάλου Κωνσταντίνου .

Αρχιτεκτονικά ανήκει στα περίκεντρα οικοδομήματα , έχει  εσωτερική διάμετρο 24,50 μ και καλύπτεται με θόλο από οπτόπλινθους που φθάνει σε ύψος τα 29,80 μέτρα. Εσωτερικά  διασπάται σε οκτώ ορθογώνιες κόγχες που καλύπτονται με ημικυλινδρικές καμάρες, από τις οποίες η νότια, που είναι στραμμένη προς την αψίδα του Γαλερίου και τα ανάκτορα, αποτελούσε την κύρια είσοδο. Στην όψη των πεσσών διανοίγονται αβαθείς κόγχες που έδιναν την εντύπωση ναΐσκων, καθώς οι προσόψεις τους ήταν διαμορφωμένες με κιονίσκους που στήριζαν τόξο ή τριγωνικό αέτωμα .

Το μνημείο μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό  κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο , αλλά η ακριβής χρονολογία της αλλαγής χρήσης και η νέα ονομασία δεν είναι γνωστές. Τότε πραγματοποιήθηκαν οικοδομικές επεμβάσεις και προσθήκες στο αρχικό κτίριο που όμως επηρέασαν τη στατική του επάρκεια και συνοχή. Διανοίχτηκε και διευρύνθηκε η ανατολική κόγχη και κατασκευάστηκε το ιερό βήμα , ένας ορθογώνιος χώρος με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά, κατασκευάστηκε κλειστή στοά περιμετρικά του ρωμαϊκού πυρήνα, που καταστράφηκε πιθανώς με τους σεισμούς των αρχών του 7ου αιώνα, διαμορφώθηκε στη δυτική κόγχη νέα είσοδος με νάρθηκα , ενώ στη νότια προστέθηκε πρόπυλο με δύο παρεκκλήσια , ένα κυκλικό ανατολικά και ένα οκταγωνικό δυτικά. Οι παραπάνω εργασίες θεωρείται πως μπορεί να εκτελέστηκαν από τα τέλη του 4ου αιώνα έως τις αρχές του 6ου αιώνα, με μεγαλύτερη πιθανότητα τα χρόνια του Μεγάλου Θεοδοσίου (379-395 μ.Χ.), ενώ σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, ο ναός αφιερώθηκε στους Ασώματους, όπως φαίνεται να υποδεικνύει, σύμφωνα με τις πηγές, η ονομασία της γειτονικής πύλης των τειχών της πόλης και της συνοικίας γύρω από τον ναό. Καμία από τις προσθήκες των παλαιοχριστιανικών χρόνων, με εξαίρεση τη διαμόρφωση της ανατολικής κόγχης, δε σώζεται σήμερα.

Εσωτερικά, όταν το κτίριο μετατράπηκε σε ναό, οι  επιφάνειες καλύφθηκαν με ορθομαρμαρώσεις στη χαμηλότερη ζώνη, και εξαίρετα ψηφιδωτά στις ανώτερες, έργα σπουδαίου καλλιτεχνικού εργαστηρίου. Τα θέματα στις καμάρες των κογχών και στους φεγγίτες έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα και εντυπωσιάζουν με το πλήθος των φυτικών και γεωμετρικών μοτίβων που περιλαμβάνουν πουλιά, πανέρια με καρπούς, λουλούδια, τεμνόμενους κύκλους και τετράγωνα.

Στο θόλο αναπτύσσονται μεγάλες συνθέσεις ιεραρχημένες σε τρεις ζώνες με θέμα, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, την θριαμβική εμφάνιση του Χριστού ως Ουράνιου Βασιλέα. Η κατώτερη ζώνη είναι η πιο πλατιά και διαιρείται σε οκτώ διάχωρα, από τα οποία το ανατολικό καταστράφηκε με την μερική κατάρρευση του θόλου. Στα υπόλοιπα διάχωρα διατηρούνται τα αρχικά ψηφιδωτά, με παραστάσεις  δεόμενων πιθανώς μαρτύρων, συνθέτοντας ένα εικονογραφημένο ημερολόγιο, μπροστά σε διώροφα κτίρια με πυκνά ανοίγματα και σύνθετη διάρθρωση που θυμίζουν προσόψεις σκηνών θεάτρων και τάφων της Πετραίας Αραβίας. Στη μεσαία ζώνη, που έχει σχεδόν ολοκληρωτικά καταστραφεί, υπήρχαν μορφές αποστόλων από τις οποίες σώζονται μόνο τα πόδια.  Από την ανώτερη ζώνη σώζονται τα κεφάλια τριών εκ των τεσσάρων αγγέλων που στηρίζουν δόξα από αστέρια και στεφάνι με φύλα και καρπούς. Μεταξύ των αγγέλων εικονίζεται το μυθικό πτηνό φοίνικας να προβάλλει πάνω σε ερυθρό ακτινοβόλο δίσκο. Το σύνθετο νόημα του διακόσμου ολοκληρώνεται στο κέντρο της δόξας , όπου διατηρούνται ίχνη από το αρχικό σχέδιο του ολόσωμου Χριστού σε στάση θριάμβου, σχεδιασμένο με κάρβουνο πάνω στις πλίνθους του θόλου. Σύμφωνα με μία διαφορετική ανάγνωση του διακόσμου θεωρείται πως οι παραστάσεις συνδέονται με την αυτοκρατορική εικονογραφία της ύστερης αρχαιότητας, οπότε θα μπορούσαν να είχαν εκτελεστεί τον 4ο αιώνα στο πλαίσιο μιας ενδεχόμενης μετατροπής του χώρου σε τρίτο μαυσωλείο του Μεγάλου Κωνσταντίνου .

Κατά τα τέλη του 9ου αιώνα το τεταρτοσφαίριο της κόγχης του Ιερού Βήματος τοιχογραφήθηκε με την παράσταση της Ανάληψης, που ανακαλεί σε τεχνοτροπικό επίπεδο την ψηφιδωτή παράσταση της Αγίας Σοφίας.

Από τον εξαιρετικό μαρμάρινο άμβωνα της Ροτόντας σώζονται δύο τμήματά που σήμερα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, ενώ η βάση του βρίσκεται ακόμη κοντά στο νότιο πρόπυλο του ναού, στη θέση όπου βρέθηκε κατά τις ανασκαφές του 1918. Ανήκει στην κατηγορία των αμβώνων με σχήμα ανοιχτού ριπιδίου και οι μορφές που τον κοσμούν συνθέτουν την παράσταση της Προσκύνησης των Μάγων, θέμα μοναδικό για το διάκοσμο των παλαιοχριστιανικών αμβώνων.  

Ο ναός φαίνεται πως με τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί χρησιμοποιήθηκε ως μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1523/24 έως το 1590/91, οπότε μετατράπηκε σε τζαμί. Στη σημερινή του μορφή, διακρίνονται ακόμη οι επεμβάσεις των οθωμανικών χρόνων: ο μιναρές και το σιντριβάνι, το οποίο χτίστηκε στα δυτικά του ναού, τα προστώα της δυτικής και νότιας εισόδου και άλλες επισκευές. Η ονομασία Άγιος Γεώργιος προέρχεται από το ναΐδριο του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση στα δυτικά, όπου μεταφέρθηκαν τα σκεύη του ναού κατά τη μετατροπή του ναού σε τζαμί.


Βιβλιογραφία (7)


Σχόλια (0)

Νέο Σχόλιο