Ο περίκεντρος ναός


Σε απόσταση 50μ. νότια της Βασιλικής Β΄ βρίσκονται τα ερείπια ενός από τους λίγους περίκεντρους παλαιοχριστιανικούς ναούς που διατηρούνται στον ελλαδικό χώρο. Ο ναός που χρονολογείται στον 6ο αιώνα αποτελεί το επιβλητικότερο μνημείο της παλαιοχριστιανικής Αμφίπολης. Το κτίριο αποτελούνταν από ένα κεντρικό εξάγωνο με άνισες πλευρές, οι οποίες, πλην της ανατολικής, περιβάλλονταν εξωτερικά από χτιστό δακτύλιο που δημιουργούσε περιμετρικά του εξαγώνου έναν διάδρομο πλάτους 4μ. Τα κατάλοιπα κιόνων δύο διαφορετικών διαστάσεων και τύπων που βρέθηκαν εσωτερικά του ναού υποδηλώνουν την ύπαρξη υπερώου. Το δάπεδο του κυρίως ναού κάλυπταν πολυτελείς λευκές μαρμάρινες πλάκες, ενώ ανάλογα πλούσιο μαρμαροθέτημα κάλυπτε το δάπεδο του περιφερειακού διαδρόμου. Τα ίχνη ψηφιδωτών που αποκαλύφθηκαν κατά τόπους αποδόθηκαν στην ύπαρξη εντοίχιας ψηφιδωτής διακόσμησης.

Στην ανατολική πλευρά του εξαγώνου υπήρχε μεγάλη κόγχη που εσωτερικά ήταν ημικυκλική και εξωτερικά πεντάπλευρη. Ο δακτύλιος ανατολικά απέληγε σε δύο τετράγωνα δύο τετράγωνα διαμερίσματα με μαρμαροθετημένα δάπεδα, τα οποία επικοινωνούν με θύρες με το πρεσβυτέριο. Στη ΝΔ γωνία του εξαγώνου αποκαλύφθηκε ορθογώνιο διαμέρισμα με εγγεγραμμένη σε ορθογώνιο ημικυκλική κόγχη στα δυτικά, το οποίο ταυτίστηκε με το Βαπτιστήριο εξαιτίας του πήλινου αγωγού ύδατος που διαπερνά τον ανατολικό τοίχο του διαμερίσματος. Ανατολικά, σε επαφή και επικοινωνία με το διαμέρισμα αυτό εντοπίστηκε ένα ακόμη, μικρότερο διαμέρισμα. Στα δυτικά του ναού υπήρχε αίθριο, του οποίου οι τέσσερις πλευρές περιβάλλονταν από ισάριθμες στοές που δημιουργούνταν από σειρές δίτονων  κιονοστοιχιών και έφεραν μαρμαροθετημένα δάπεδα. Ενσωματωμένα στη Β στοά αποκαλύφθηκαν επιπλέον τρία συνεχόμενα διαμερίσματα λατρευτικής χρήσης.


Γλωσσάρι (11)

περίκεντρο κτήριο: αρχιτεκτονική μορφή που χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια. Σε αντίθεση με τη βασιλική, στην οποία τονίζεται ο κατά μήκος άξονας, εδώ δίδεται έμφαση στον κατακόρυφο άξονα, γύρω απ’ τον οποίο οργανώνεται ο χώρος. Ανάλογα με τη μορφή τους, τα κτήρια αυτά διακρίνονται σε κυκλικά, οκταγωνικά, εξαγωνικά, τρίκογχα και τετράκογχα.
Παλαιοχριστιανική Περίοδος: η Παλαιοχριστιανική περίοδος τυπικά ξεκινά από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από το Μ. Κωνσταντίνο στα 330 μ.Χ. και τη μεταφορά σε αυτή της έδρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη, και λήγει με το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού Α (565).
κίονας: κυλινδρικό κατακόρυφο στήριγμα. Η χρήση τους ξεκινά από την αρχαιότητα και υιοθετείται και στους βυζαντινούς ναούς. Συχνά χρησιμοποιούνται σε χριστιανικές εκκλησίες από αρχαίους ναούς. Οι βυζαντινοί κίονες είναι κατά κανόνα μαρμάρινοι, συνήθως μονολιθικοί και αράβδωτοι.
υπερώο: όροφος που αναπτύσσεται περιμετρικά του ναού επάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα.
μαρμαροθέτημα: ψηφιδωτό που αποτελείται από μικρά πολύχρωμα κομμάτια μαρμάρου και χρησιμοποιείται κυρίως στη διακοσμητική επίστρωση δαπέδων ή τοίχων.
ψηφιδωτό: σχέδιο ή παράσταση που σχηματίζεται με τη συναρμολόγηση και συγκόλληση ποικιλόχρωμων ψηφίδων. Ψηφιδωτή διακόσμηση μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις επιφάνειες ενός κτιρίου, δάπεδο τοίχους ή οροφή.
κόγχη: η αψίδα. Εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια, τριφυλλόσχημη ή πολυγωνική.
βαπτιστήριο: πρόκειται για ένα χώρο στο εσωτερικό του οποίου τελούταν το μυστήριο του Βαπτίσματος, μέχρι την καθιέρωση του νηπιοβαπτισμού τον 6ο αι. Αποτελούσε τμήμα του ναού, αλλά μπορούσε να είναι και ξεχωριστό κτίριο, κατά κανόνα περίκεντρο, που διέθετε κτιστή, σταυρόσχημη κολυμβήθρα και τρούλο, στο θόλο του οποίου συχνά απεικονιζόταν η σκηνή της βάπτισης.
αίθριο: τετράπλευρη αυλή που αναπτυσσόταν μπροστά από τη δυτική πλευρά (κύρια είσοδος) των χριστιανικών βασιλικών και περικλειόταν από στοές. Οι στοές εξυπηρετούσαν λειτουργικούς λόγους, όπως την παραμονή εκεί των πιστών πριν την είσοδο στον ναό για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας αλλά και πρακτικούς σκοπούς, όπως προστασία από τις καιρικές συνθήκες. Γενικά το αίθριο χάριζε μεγαλοπρέπεια στον ναό και τον απομόνωνε από τον γύρω χώρο. Στο εσωτερικό του υπήρχαν κρήνες για το συμβολικό καθαρμό των χεριών και των ποδιών των πιστών, καθώς και για την τέλεση της ακολουθίας του Αγιασμού.
κιονοστοιχία δίτονη: διώροφη κιονοστοιχία, με μία σειρά μικρότερους και ελαφρύτερους κίονες πάνω από το επιστύλιο της βασικής κιονοστοιχίας.
κιονοστοιχία: σειρά κιόνων που τοποθετούνται γύρω και μέσα σε οικοδομήματα.


Πληροφοριακά Κείμενα (1)

Η βασιλική Β' : Στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης, σε μικρή απόσταση ΒΑ της Βασιλικής Α΄ ανασκάφηκαν τα ερείπια μιας δεύτερης βασιλικής, γνωστής ως Βασιλική Β΄. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα και σχεδόν ημικυκλική κόγχη στα Α. Εσωτερικά ο ναός κοσμούνταν με ορθομαρμάρωση, το δάπεδο του κεντρικού κλίτους ήταν μαρμάρινο, ενώ το δάπεδο των πλάγιων κλιτών και του νάρθηκα διακοσμούσαν ψηφιδωτά δάπεδα. Εξωτερικά του ναού, στο δυτικό τμήμα, η βασιλική διέθετε τετράστωο αίθριο, στα Β του οποίου εντοπίστηκαν ενσωματωμένα τρία ορθογώνια διαμερίσματα λατρευτικής χρήσης. Η κατασκευή της βασιλικής χρονολογείται στο β’ τέταρτο του 6ου αιώνα, ενώ λίγο μετά στο γ’ τέταρτο πραγματοποιήθηκε η προσθήκη των δωματίων βόρεια του ναού.


Βιβλιογραφία (1)

1. Ζήκος Ν., Αμφίπολις. Παλαιοχριστιανική και βυζαντινή Αμφίπολις, Αθήνα, 1989


Σχόλια (0)