Η βασιλική Γ'


Σε μικρή απόσταση βορειοδυτικά της Βασιλικής Α’ πάνω στα ερείπια αρχαιότερων οικοδομημάτων ιδρύθηκε η Βασιλική Γ΄. Είναι ναός μικρότερων διαστάσεων από τις άλλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Αμφίπολης και χρονολογείται στο τέλος του 5ου αιώνα. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με αψίδα στα ανατολικά, νάρθηκα στα δυτικά και μεγάλο αίθριο με ψηφιδωτά δάπεδα νότια του ναού. Ο ναός εσωτερικά ήταν διακοσμημένος με εντυπωσιακά ψηφιδωτά, τόσο στο δάπεδο των μερών του, όσο και στα ψηλότερα μέρη των τοίχων.

Σε δεύτερη φάση κατά μήκος των μακρών τοίχων του ναού κτίζονται θρανία για την φιλοξενία των πιστών. Ίσως μετά από μερική καταστροφή της εκκλησίας στα τέλη του 6ου αιώνα, φράζονται τα διαστήματα ανάμεσα στους κίονες του κυρίως ναού και μεταξύ των πεσσών του αιθρίου, ενώ  λίγο αργότερα, πιθανώς στον 7ο αιώνα η ανατολική και η νότια στοά του αιθρίου διαιρούνται με τοιχάρια σε δωμάτια, στα οποία κατασκευάζονται και πρόχειρες εστίες. Μετά την οριστική ερείπωση της βασιλικής, στο ανατολικό τμήμα του ναού ιδρύθηκε μονόχωρο αψιδωτό παρεκκλήσι, το οποίο διατηρείται έως σήμερα.


Γλωσσάρι (8)

βασιλική: δρομικός τύπος εκκλησίας μεγάλων διαστάσεων. Εσωτερικά υποδιαιρούνταν συνήθως σε τρία ή και περισσότερα κλίτη. Κατά κανόνα το μεσαίο κλίτος καλύπτεται από υπερυψωμένη στέγη που διατρυπάται από παράθυρα που φωτίζουν τον χώρο.
αψίδα: η ημικυκλική απόληξη της ανατολικής πλευράς των βασιλικών. Εσωτερικά καλύπτεται με θόλο και είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά καλύπτεται με κλιμακωτή στέγη και μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια ή και πολυγωνική.
νάρθηκας: ο νάρθηκας είναι η στενόμακρη αίθουσα που εκτείνεται σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Προήλθε από την ανατολική στοά του αιθρίου, η οποία ενσωματώθηκε στον ναό. Χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχουμένων, οι οποίοι δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας.
αίθριο: τετράπλευρη αυλή που αναπτυσσόταν μπροστά από τη δυτική πλευρά (κύρια είσοδος) των χριστιανικών βασιλικών και περικλειόταν από στοές. Οι στοές εξυπηρετούσαν λειτουργικούς λόγους, όπως την παραμονή εκεί των πιστών πριν την είσοδο στον ναό για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας αλλά και πρακτικούς σκοπούς, όπως προστασία από τις καιρικές συνθήκες. Γενικά το αίθριο χάριζε μεγαλοπρέπεια στον ναό και τον απομόνωνε από τον γύρω χώρο. Στο εσωτερικό του υπήρχαν κρήνες για το συμβολικό καθαρμό των χεριών και των ποδιών των πιστών, καθώς και για την τέλεση της ακολουθίας του Αγιασμού.
ψηφιδωτό: σχέδιο ή παράσταση που σχηματίζεται με τη συναρμολόγηση και συγκόλληση ποικιλόχρωμων ψηφίδων. Ψηφιδωτή διακόσμηση μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις επιφάνειες ενός κτιρίου, δάπεδο τοίχους ή οροφή.
κίονας: κυλινδρικό κατακόρυφο στήριγμα. Η χρήση τους ξεκινά από την αρχαιότητα και υιοθετείται και στους βυζαντινούς ναούς. Συχνά χρησιμοποιούνται σε χριστιανικές εκκλησίες από αρχαίους ναούς. Οι βυζαντινοί κίονες είναι κατά κανόνα μαρμάρινοι, συνήθως μονολιθικοί και αράβδωτοι.
πεσσός: στύλος τετράγωνης ή ορθογώνιας διατομής που λειτουργεί ως στήριγμα. Ο πεσσός είναι ελεύθερο αρχιτεκτονικό στοιχείο (μη εφαπτόμενο σε τοίχο) και συνήθως κτιστό.
παρεκκλήσι: πρόκειται για μικρών διαστάσεων ναΐσκο, ο οποίος είτε είναι αυτόνομος είτε ανήκει σε κάποιο ίδρυμα ή εξαρτάται από μεγαλύτερο ναό. Στο Βυζάντιο τα παρεκκλήσια είχαν συχνά ταφική χρήση.


Πληροφοριακά Κείμενα (2)

Η βασιλική Α' : Στο κεντρικό τμήμα της παλαιοχριστιανικής πόλης, στα ερείπια ενός υστερορωμαϊκού λουτρού ανασκάφηκε λεγόμενη Βασιλική Α΄ Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με αψίδα στα ανατολικά, νάρθηκα, εξωνάρθηκα και αίθριο στα δυτικά. Τα δάπεδα των πλάγιων κλιτών και του εξωνάρθηκα κοσμούνταν από πολύχρωμα ψηφιδωτά, ενώ τα δάπεδο του κεντρικού κλίτους και του νάρθηκα κάλυπταν μαρμάρινες πλάκες. Εξωτερικά του κυρίως όγκου του ναού, αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα επιπλέον διαμερισμάτων λατρευτικής χρήσης ενσωματωμένων στα νότια και βόρεια του νάρθηκα, του εξωνάρθηκα και του αιθρίου. Παράλληλα, στο βόρειο τμήμα της βασιλικής, εντοπίστηκε ένα αψιδωτό παρεκκλήσι με ψηφιδωτό δάπεδο, πιθανότατα το διακονικό, το οποίο επικοινωνούσε δυτικά με άλλο ορθογώνιο διαμέρισμα, πιθανότατα το Μυτατώριο και χρονολογείται στα μέσα του 6ου αιώνα. Η κατασκευή του ναού αποδίδεται στις αρχές του 6ου αιώνα, ενώ μέσα στον ίδιο αιώνα πραγματοποιήθηκαν επιμέρους επεμβάσεις και προσθήκες στο ναό. Σε μεταγενέστερη φάση, μετά την οριστική εγκατάλειψη και ερείπωσή του, στο μέσον του βόρειου κλίτους κατασκευάστηκε δωμάτιο μιας οικίας που φιλοξενούσε μια οικογένεια, η οποία εγκαταστάθηκε στα χαλάσματα.
Η βασιλική Γ' : Σε μικρή απόσταση βορειοδυτικά της Βασιλικής Α’ πάνω στα ερείπια αρχαιότερων οικοδομημάτων ιδρύθηκε η Βασιλική Γ΄. Είναι ναός μικρότερων διαστάσεων από τις άλλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Αμφίπολης και χρονολογείται στο τέλος του 5ου αιώνα. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με αψίδα στα ανατολικά, νάρθηκα στα δυτικά και μεγάλο αίθριο με ψηφιδωτά δάπεδα νότια του ναού. Ο ναός εσωτερικά ήταν διακοσμημένος με εντυπωσιακά ψηφιδωτά, τόσο στο δάπεδο των μερών του, όσο και στα ψηλότερα μέρη των τοίχων. Σε δεύτερη φάση κατά μήκος των μακρών τοίχων του ναού κτίζονται θρανία για την φιλοξενία των πιστών. Ίσως μετά από μερική καταστροφή της εκκλησίας στα τέλη του 6ου αιώνα, φράζονται τα διαστήματα ανάμεσα στους κίονες του κυρίως ναού και μεταξύ των πεσσών του αιθρίου, ενώ λίγο αργότερα, πιθανώς στον 7ο αιώνα η ανατολική και η νότια στοά του αιθρίου διαιρούνται με τοιχάρια σε δωμάτια, στα οποία κατασκευάζονται και πρόχειρες εστίες. Μετά την οριστική ερείπωση της βασιλικής, στο ανατολικό τμήμα του ναού ιδρύθηκε μονόχωρο αψιδωτό παρεκκλήσι, το οποίο διατηρείται έως σήμερα.


Βιβλιογραφία (1)

1. Ζήκος Ν., Αμφίπολις. Παλαιοχριστιανική και βυζαντινή Αμφίπολις, Αθήνα, 1989


Σχόλια (0)