Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων


Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων, αρχικά καθολικό και εν συνεχεία κοιμητηριακή εκκλησία της μονής Βροντοχίου, βρίσκεται δίπλα στην Οδηγήτρια στο βορειοανατολικό τμήμα της Κάτω Πόλης του Μυστρά. Κτίστηκε στην περίοδο 1290-1295 από τους μοναχούς Παχώμιο και Δανιήλ, που αναφέρονται σε έμμετρη επιγραφή στο επιστύλιο του τέμπλου. Οι Άγιοι Θεόδωροι διατηρούν τα γενικά γνωρίσματα του ηπειρωτικού οκταγωνικού ναού, ωστόσο τρεις αιώνες μετά την πρώτη εμφάνιση του συγκεκριμένου τύπου στον Όσιο Λουκά της Φωκίδας εισάγουν μια σειρά αξιοπρόσεκτων τροποποιήσεων (απουσία υπερώων – νάρθηκα, στήριξη του τρούλου μόνο προς τα δυτικά σε κίονες, κάλυψη των πλαγίων διαμερισμάτων με καμάρες αντί σταυροθόλια). Στις τέσσερις γωνίες του ναού διαμορφώνονται παρεκκλήσια, από τα οποία τα ανατολικά είχαν ταφικό χαρακτήρα. Εξωτερικά, ο εξελιγμένος αυτός τύπος παίρνει τη μορφή κυβοειδούς κτιριακού όγκου που κλιμακώνεται επιδέξια προς τα επάνω, καταφέρνοντας έτσι να ισορροπήσει το αισθητικό αποτέλεσμα του ογκώδους κεντρικού τρούλου. Στοιχεία χαρακτηριστικά της ελλαδικής σχολής, όπως ζώνες πλινθοπερίκλειστης τεχνικής, οδοντωτές ταινίες, κεραμικά σκυφία, τα οποία αρχικά συνυπήρχαν με αβακωτές ζωφόρους, τεταρτοκυκλικά τόξα εκατέρωθεν των παραθύρων και καμπύλα αετώματα αναλαμβάνουν από εκεί και πέρα να πλάσουν τις όψεις. Το ξεχωριστό αυτό μνημείο δέχτηκε μεταγενέστερα την προσθήκη ενός νάρθηκα με πυργόσχημα γωνιακά παρεκκλήσια στα δυτικά και μιας κλειστής στοάς στα βόρεια. Στο εσωτερικό διατηρείται μέρος του αρχικού διακόσμου που χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα. Οι χαμηλότερες επιφάνεις κοσμούνται με σειρά ολόσωμων στρατιωτικών αγίων πάνω από ζώνη που θα είχε απομίμηση ορθομαρμάρωσης, ενώ στα ανώτερα τμήματα διατηρούνται σκηνές από τον Βίο της Παναγίας, αλλά και τα Πάθη και την Ανάσταση του Xριστού. Οι τοιχογραφίες του νοτιοανατολικού παρεκκλησίου που φαίνεται να είναι αφιερωμένο στην Παναγία Ζωοδόχο Πηγή, είναι μεταγενέστερες και θα μπορούσαν να τοποθετηθούν γύρω στα 1400. Δύο μορφές βυζαντινών αρχόντων απεικονίζονται στον βόρειο και νότιο τοίχο.

Στο βορειοανατολικό παρεκκλήσιο υπάρχει τάφος και η παράσταση κάποιου Μανουήλ Παλαιολόγου, που δέεται γονατιστός μπροστά στην Παναγία Βρεφοκρατούσα. Σύμφωνα με τη συνοδευτική επιγραφή ο εικονιζόμενος πέθανε το 1423 ή το 1453.

Στο βορειοδυτικό παρεκκλήσιο του νάρθηκα διατηρούνται ίχνη διακόσμου από παραστάσεις θαυμάτων των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, στους οποίους πιθανώς θα ήταν αφιερωμένο.

 


Γλωσσάρι (16)

καθολικό: ο κυρίως ναός του μοναστηριού. Κατά κανόνα ήταν ο μεγαλοπρεπέστερος και βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της αυλής.
επιστύλιο: αρχιτεκτονικό μέλος που τοποθετείται επάνω από τα κιονόκρανα των τοξοστοιχιών. Το επιστύλιο μπορεί να είναι ευθύγραμμο (με τη μορφή θριγκού που στηρίζεται στα κιονόκρανα και συνδέει κίονες και πεσσούς) ή να είναι τοξωτό. Ο ίδιος όρος χρησιμοποιείται, επίσης, για να ορίσει την επιμήκη δοκό στο ανώτερο τμήμα του βυζαντινού τέμπλου.
τέμπλο: το φράγμα που χωρίζει το ιερό βήμα από τον υπόλοιπο ναό. Το τέμπλο μπορεί να είναι μαρμάρινο, ξυλόγλυπτο ή και κτιστό κοσμημένο με τοιχογραφίες. Φέρει εικόνες του Χριστού, της Παναγίας, του Αγ. Ιωάννη Προδρόμου, του τιμώμενου αγίου, των Αποστόλων και άλλων αγίων.
οκταγωνικός ναός: μονόχωρος τύπος εκκλησίας με τετράγωνη κάτοψη που καλύπτεται με τρούλο, ο οποίος έχει οκταγωνική στήριξη. Παραλλαγή του αποτελεί ο ηπειρωτικός οκταγωνικός ναός, ο οποίος συναντάται στην κυρίως Ελλάδα, ο οποίος έχει τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη και συγχωνεύει το τρουλαίο διαμέρισμα του οκταγωνικού ναού με τις καμαροσκεπείς κεραίες μιας σταυροειδούς εκκλησίας.
υπερώο: όροφος που αναπτύσσεται περιμετρικά του ναού επάνω από τα πλάγια κλίτη και το νάρθηκα.
νάρθηκας: ο νάρθηκας είναι η στενόμακρη αίθουσα που εκτείνεται σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Προήλθε από την ανατολική στοά του αιθρίου, η οποία ενσωματώθηκε στον ναό. Χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχουμένων, οι οποίοι δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας.
τρούλος: ημισφαιρικός θόλος που στηρίζεται σε κυλινδρικό ή πολυγωνικό τύμπανο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα στη χριστιανική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
κίονας: κυλινδρικό κατακόρυφο στήριγμα. Η χρήση τους ξεκινά από την αρχαιότητα και υιοθετείται και στους βυζαντινούς ναούς. Συχνά χρησιμοποιούνται σε χριστιανικές εκκλησίες από αρχαίους ναούς. Οι βυζαντινοί κίονες είναι κατά κανόνα μαρμάρινοι, συνήθως μονολιθικοί και αράβδωτοι.
σταυροθόλιο: πρόκειται για τρόπο στέγασης ορθογωνίων χώρων που προκύπτει από την εγκάρσια τομή δύο ημικυλινδρικών καμαρών.
παρεκκλήσι: πρόκειται για μικρών διαστάσεων ναΐσκο, ο οποίος είτε είναι αυτόνομος είτε ανήκει σε κάποιο ίδρυμα ή εξαρτάται από μεγαλύτερο ναό. Στο Βυζάντιο τα παρεκκλήσια είχαν συχνά ταφική χρήση.
πλινθοπερίκλειστο σύστημα: τρόπος δόμησης κατά τον οποίο ισόδομοι λίθοι πλαισιώνονται από πλίνθους (τούβλα) οριζόντια και κάθετα τοποθετημένες μέσα στο κονίαμα των οριζόντιων και κάθετων αρμών, σε μονές ή διπλές σειρές.
οδοντωτές ταινίες: διακοσμητικά κεραμοπλαστικά στοιχεία που μπορεί να είναι επιμήκη, ή να συναντώνται κατά μήκος της επίστεψης της στέγης, σαν πλαίσια σε παράθυρα. Μπορεί να είναι μονές ή διπλές.
ζωφόρος: ο όρος χρησιμοποιείται στην Αρχιτεκτονική για να περιγράψει τη ζώνη του ναού πάνω από το επιστύλιο. Στις ζωφόρους των αρχαίων ναών υπήρχαν ανάγλυφες παραστάσεις ανθρώπων, ζώων, ή ολόκληρες εικόνες από μύθους.
αέτωμα: αέτωμα ονομάζεται η άνω τριγωνική αρχιτεκτονική κατασκευή στις ακραίες πλευρές των αρχαίων ελληνικών ναών. Η χρήση του επεκτάθηκε αργότερα και στη βυζαντινή αρχιτεκτονική, όπου χρησιμοποιήθηκε στην πρόσοψη των ναών. Στα αετώματα συχνά ανοίγονται τοξωτά παράθυρα. Αετώματα επίσης συναντάμε σε κιβώρια, κρήνες, προπύλαια και προστώα.
ορθομαρμάρωση: η κάλυψη της επιφάνειας τοίχου με μαρμάρινες πλάκες
τοιχογραφία: ζωγραφική παράσταση στην επιφάνεια τοίχου ή οροφής οικοδομήματος.


Πληροφοριακά Κείμενα (0)


Βιβλιογραφία (10)

1. Χατζηδάκης Μ., Μυστράς :Η μεσαιωνική πολιτεία και το κάστρο : πλήρης οδηγός των παλατιών, των εκκλησιών και του κάστρου, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1989

2. Αχειμάστου - Ποταμιάνου, Μυρτάλη, Μυστράς. Ιστορικος και αρχαιολογικός οδηγός, Αθήνα, 2003

3. Τα μνημεία του Μυστρά. Tο έργο της επιτροπής αναστήλωσης μνημείων Μυστρά, Αθήνα, 2009

4. Millet G., Les monuments byzantins de Mistra, Paris, 1910

5. Millet G., L’école grecque dans l’architecture byzantine, Paris, 1916

6. Dufrenne S., Les programmes iconographiques des églises byzantines de Mistra, Paris, 1970

7. Etzeoglou R, Quelques remarques sur les portraits figures dans les eglises de Mistra, 1982

8. Η Πολιτεία του Μυστρά, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα, 2001

9. Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού | Άγιοι Θεόδωροι Μυστρά, http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=14544

10. Churches of SS. Theodore, http://www.fhw.gr/choros/mystras/gr/E/13E/13E4.html


Σχόλια (0)