Η μονή Αγίου Στεφάνου


Η πρόσβαση στη Μονή είναι εφικτή από τον σύγχρονο δρόμο μέσω μιας μικρής πέτρινης γέφυρας που οδηγεί στην είσοδο της μονής. Το μοναστήρι ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα, αν και οι μαρτυρίες πρώτης κατοίκησης του βράχου ανάγονται στον 12ο αιώνα. Κτήτορας της Μονής θεωρείται ο Αντώνιος, γόνος των Καντακουζηνών. Ωστόσο, στα μέσα του 16ου αιώνα, το καθολικό ανακαινίστηκε από τον μοναχό Φιλόθεο που θεωρείται δεύτερος κτήτορας της μονής. Το 1545, επίσης, η μονή ανακηρύσσεται από τον πατριάρχη Ιερεμία Α΄ σταυροπηγιακή, πατριαρχική και ανεξάρτητη, προνόμια που διατήρησε για τα επόμενα περίπου 200 χρόνια. Στα τέλη του 18ου αιώνα κτίζεται το νέο καθολικό του αγίου Χαραλάμπους.

Πλέον των καθολικών, παλαιού και νέου, και των νεοτέρων κτισμάτων, στη Μονή διατηρούνται και έχουν αναστηλωθεί: η επιμήκης τράπεζα που καλύπτεται με δύο ελλειψοειδείς θόλους και η οποία λειτουργεί σήμερα ως σκευοφυλάκιο – μουσειακός χώρος, και ακόμη η μικρή τετράγωνη θολωτή εστία, οι στάβλοι και τα κελιά.

Το παλαιό καθολικό αποτελείται από τη λιτή και τον κυρίως ναό. Η τετράγωνη λιτή επικοινωνεί με τριμερές τοξωτό άνοιγμα με τον μονόχωρο δρομικό ξυλόστεγο κυρίως ναό που απολήγει ανατολικά σε τρίπλευρη κόγχη. Οι τοιχογραφίες του παλαιού καθολικού του Αγίου Στεφάνου καλλιτεχνήθηκαν σε δύο φάσεις. Κατά την πρώτη φάση διακόσμησης που φαίνεται να πραγματοποιήθηκε με χορηγία του ηγουμένου Μητροφάνους και του ιερομονάχου Γρηγορίου τοιχογραφήθηκε το ιερό, ο κυρίως ναός και το μεγαλύτερο μέρος της λιτής. Οι τοιχογραφίες αυτές ακολουθούν το αντικλασικό ρεύμα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής και σύμφωνα με τα τεχνοτροπικά τους χαρακτηριστικά χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα, ενώ παράλληλα αποδίδονται σε ζωγράφους από το Λινοτόπι της Ηπείρου. Στη δεύτερη φάση διακόσμησης ανήκουν οι τοιχογραφίες που έγιναν με έξοδα του ηγουμένου Γρηγορίου και κάλυψαν το δυτικό τοίχο της λιτής και την κάτω ζώνη των πεσσών του τριβήλου που οδηγεί στον κυρίως ναό.

Το νέο καθολικό, αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο, κτίστηκε το 1798 και ανήκει στον τύπο του τρίκογχου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο. Ο ναός φέρει επίσης τρούλους στην πρόθεση και στο διακονικό, ενώ στα ανατολικά απολήγει σε τρεις ημικυκλικές κόγχες.


Γλωσσάρι (9)

καθολικό: ο κυρίως ναός του μοναστηριού. Κατά κανόνα ήταν ο μεγαλοπρεπέστερος και βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της αυλής.
σκευοφυλάκιο: ο χώρος, αλλά και το δοχείο φύλαξης των ιερών σκευών, εικόνων και βιβλίων, επίπλων, ιερατικών αμφίων, ακόμα και ιστορημένων χειρογράφων. Για την ασφάλεια των δοχείων από κλοπή και πυρκαγιά λαμβανόταν ιδιαίτερη μέριμνα, γι’ αυτό και τα σκευοφυλάκια τα συναντάμε εγκατεστημένα είτε πάνω από τους νάρθηκες των καθολικών είτε πάνω από τη λιτή.
λιτή: ο ευρύχωρος νάρθηκας των μοναστηριακών ναών, όπου τελείται η Ακολουθία της Λιτής.
κόγχη: η αψίδα. Εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια, τριφυλλόσχημη ή πολυγωνική.
τοιχογραφία: ζωγραφική παράσταση στην επιφάνεια τοίχου ή οροφής οικοδομήματος.
πεσσός: στύλος τετράγωνης ή ορθογώνιας διατομής που λειτουργεί ως στήριγμα. Ο πεσσός είναι ελεύθερο αρχιτεκτονικό στοιχείο (μη εφαπτόμενο σε τοίχο) και συνήθως κτιστό.
τρίκογχο: κτίριο που φέρει τρεις κόγχες στις τρεις πλευρές.
σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο: τύπος εκκλησίας στην οποία ο κεντρικός τρούλος στηρίζεται σε τέσσερις καμάρες που αποτελούν τις κεραίες ενός ισοσκελούς σταυρού. Στις τέσσερις γωνίες διαμορφώνονται γωνιακά διαμερίσματα, τα οποία στεγάζονται με σταυροθόλια ή τρουλίσκους. Έτσι ο ναός σχηματίζει σταυρό εγγεγραμμένο σε τετράγωνο ή ορθογώνιο χώρο, ενώ εξωτερικά μέσα από τον ξεχωριστό τρόπο κάλυψης των στεγών προβάλλει το σημείο του σταυρού.
διακονικό: το διακονικό ήταν ένα δωμάτιο με κόγχη, προσκολλημένο συνήθως στη νότια πλευρά της εκκλησίας, όπου κατατίθεντο οι προσφορές των πιστών. Σ΄ αυτό φυλασσόταν επίσης τα ιερά σκεύη και τα άμφια. Αργότερα, στον προχωρημένο 6ο αι., μεταφέρθηκε ως χώρος στο ανατολικό μέρος του νότιου κλίτους, δίπλα στο ιερό βήμα(ιερό βήμα), ενώ κατασκευάστηκε ένα αντίστοιχο διαμέρισμα στην ανατολική πλευρά του βορείου κλίτους: η Πρόθεση. Με την προσθήκη των διαμερισμάτων αυτών προκύπτει η σημερινή μορφή του iερού βήματος.


Πληροφοριακά Κείμενα (0)


Βιβλιογραφία (9)

1. Μπούρας Χαράλαμπος, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Μέλισσα, Αθήνα, 2001

2. Nicol, D. M, Meteora. The Rock Monasteries of Thessaly, London, 1963

3. Νικόνανος Ν, Μετέωρα. Τα μοναστήρια και η ιστορία τους, Αθήνα, 1987

4. Προβατάκης, Θ., Τα Μετέωρα - Ιστορία του μοναχισμού των Μετεώρων, Αθήνα, 1987

5. Ορλάνδος Α., Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, Αθήνα, 1958

6. Παπαϊωάννου Κων/νος, Τα ελληνικά μοναστήρια σαν αρχιτεκτονικές συνθέσεις, Αθήνα, 1977

7. Σωτηρίου, Γ., Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλίας ΙΓ΄ και ΙΔ΄ αιώνος, Αι μοναί των Μετεώρων, 1932

8. Σοφιανός, Δ, ‘Τα χειρόγραφα της μονής Αγίου Στεφάνου’ σε Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, Αθήναι, 1986

9. Αλμπάνη Τ., Χούλια Σ., Μετέωρα, Αρχιτεκτονική - Ζωγραφική, Αθήνα, 1999


Σχόλια (0)