Η μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά


Η Μονή βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Καστράκι, πάνω σε λόφο, που αναπτύσσεται σε εκατόν σαράντα τρία βαθμιδωτά επίπεδα. Ο επισκέπτης εισέρχεται στο χώρο της Μονής αφού ανέβει ογδόντα πέντε σκαλιά, λαξευμένα στο βράχο. Το περιορισμένο πλάτωμα στο οποίο οδηγούν τα σκαλοπάτια επέβαλε την καθ’ ύψος ανάπτυξη των κτιρίων της Μονής. Η πρόσβαση στο χώρο της Μονής επιτυγχάνεται μέσα από το μικρό νάρθηκα του καθολικού, στα δεξιά του οποίου, ανεβαίνοντας συνεχείς μικρές κλίμακες, ο επισκέπτης συναντά την τράπεζα, τα κελιά και τους άλλους χώρους, για να καταλήξει στην κορυφή, στο πλάτωμα του βράχου, από όπου η θέα είναι εκπληκτική.

Τόσο η προέλευση της ονομασίας, Αναπαυσάς, όσο και η χρονική περίοδος της πρώτης κατοίκησης του βράχου παραμένουν ασαφείς. Σχετικά με την ονομασία, άλλοτε αποδίδεται στην ετυμολογία της λέξης, από το ρήμα αναπαύομαι, και άλλοτε υπονοείται, χωρίς ενδείξεις, το όνομα κάποιου αρχικού κτήτορα. Χρόνος ίδρυσης της Μονής θεωρείται ο 14ος αι., εποχή ανέγερσης του αρχικού καθολικού, το οποίο οι μελετητές θεωρούν σύγχρονο με το παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου που σώζει τοιχογραφίες του ιδίου αιώνα.

Το σημερινό καθολικό της Μονής, ωστόσο, κτίστηκε στις αρχές του 16ου αι. Είναι ακανόνιστου σχήματος, προσαρμοσμένο στο πλάτωμα του βράχου και ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τη χαρακτηριστική στήριξη του τρούλου σε αβαθείς οξυκόρυφες καμάρες. Ανατολικά αναπτύσσεται το ακανόνιστου σχήματος ιερό που απολήγει σε χαμηλή κόγχη και δυτικά διαμορφώνεται τετράγωνη ξυλόστεγη λιτή που φέρει μικρή κόγχη στη δυτική της πλευρά. Σύμφωνα με τη γραπτή κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στον ανατολικό τοίχο της λιτής, πάνω από τη θύρα που οδηγεί στον κυρίως ναό, ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά υπήρξε πρωτοβουλία του ιεροδιακόνου Κυπριανού, χρονολογείται στο 1527, και ο ζωγραφικός του διάκοσμος αποδίδεται στον μοναχό Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά. Ο Άγιος Νικόλαος Αναπαυσάς αποτελεί το πρώτο μεγάλης κλίμακας ζωγραφικό έργο του κρητικού μοναχού, που κατόρθωσε να κατανείμει εξαιρετικά ένα πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα με μεγάλο αριθμό θεμάτων με τις διάφορες σκηνές να έχουν γενικά το μέγεθος φορητών εικόνων. Εμφανείς είναι οι αρετές του ζωγράφου στο μνημείο αυτό, στο οποίο διαφαίνεται επιπλέον η επίδραση της Παλαιολόγειας τέχνης: σταθερό και σίγουρο σχέδιο, αρμονικές και ισορροπημένες σκηνές στερημένες από ανεκδοτολογικά στοιχεία, τονισμός του δογματικού περιεχομένου, καθαρότητα σύνθεσης, γλυκά χρώματα σε αρμονικούς συνδυασμούς, λεπτομερής απόδοση των στοχαστικών προσώπων με έκδηλο ένα βαθύτατο ανθρωπισμό. Το θέματα αντλούνται κυρίως από τον Χριστολογικό κύκλο, ωστόσο παρουσιάζονται και άγνωστα έως τότε στην μνημειακή ζωγραφική θέματα, όπως η σκηνή του Αδάμ να ονοματίζει τα ζώα. Η ζωγραφική του μικρού ναού του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά αποτελεί, όχι μόνο την αφετηρία της καλλιτεχνικής πορείας του Θεοφάνη στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, αλλά και τον πρόδρομο της Κρητικής Σχολής, της επίσημης καλλιτεχνικής έκφρασης της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά την Τουρκοκρατία.


Γλωσσάρι (7)

νάρθηκας: ο νάρθηκας είναι η στενόμακρη αίθουσα που εκτείνεται σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Προήλθε από την ανατολική στοά του αιθρίου, η οποία ενσωματώθηκε στον ναό. Χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχουμένων, οι οποίοι δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας.
καθολικό: ο κυρίως ναός του μοναστηριού. Κατά κανόνα ήταν ο μεγαλοπρεπέστερος και βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της αυλής.
τοιχογραφία: ζωγραφική παράσταση στην επιφάνεια τοίχου ή οροφής οικοδομήματος.
τρούλος: ημισφαιρικός θόλος που στηρίζεται σε κυλινδρικό ή πολυγωνικό τύμπανο. Χρησιμοποιείται ευρύτατα στη χριστιανική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
βήμα (ιερό βήμα): πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του ναού που καταλήγει σε αψίδα. Είναι συνήθως υπερυψωμένο σε σχέση με το δάπεδο του κυρίως ναού κατά ένα έως τρία σκαλοπάτια. Ο όρος προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «βαίνω», και λόγω της ιερότητας και ιδιαιτερότητάς του ο χώρος ονομάστηκε ιερό βήμα.
κόγχη: η αψίδα. Εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια, τριφυλλόσχημη ή πολυγωνική.
λιτή: ο ευρύχωρος νάρθηκας των μοναστηριακών ναών, όπου τελείται η Ακολουθία της Λιτής.


Πληροφοριακά Κείμενα (0)


Βιβλιογραφία (5)

1. Νικόνανος Ν, Μετέωρα. Τα μοναστήρια και η ιστορία τους, Αθήνα, 1987

2. Αλμπάνη Τ., Χούλια Σ., Μετέωρα, Αρχιτεκτονική - Ζωγραφική, Αθήνα, 1999

3. Προβατάκης, Θ., Τα Μετέωρα - Ιστορία του μοναχισμού των Μετεώρων, Αθήνα, 1987

4. Τσιγαρίδας Ε. Ν, Σοφιανός, Δ, Άγια Μετέωρα, Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, Ιστορία – Τέχνη, Τρίκαλα, 2003

5. Nicol, D. M, Meteora. The Rock Monasteries of Thessaly, London, 1963


Σχόλια (0)