Η παλαιοχριστιανική βασιλική στην Καρδάμαινα


Στη νότια ακτή της Κω, περίπου 30 χλμ. ΝΔ. της πρωτεύουσας του νησιού, στο σύγχρονο οικισμό της Καρδάμαινας, ανασκάπτεται συστηματικά εδώ και τρεις δεκαετίες από το Πανεπιστήμιο Αθηνών η αρχαία Αλάσαρνα. Νεολιθικά, γεωμετρικά και κλασικά κατάλοιπα υποδεικνύουν τη συνέχεια της κατοίκησης στην αρχαία πόλη της Αλάσαρνας, η οποία άκμασε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και διατήρησε το σφρίγος της κατά τη ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική περίοδο. Ο οικισμός, το νεκροταφείο και οι τέσσερις βασιλικές των πρώτων χριστιανικών αιώνων, σε συνδυασμό με τα πλούσια ευρήματα, μαρτυρούν μια ακμάζουσα πόλη με εργαστηριακές, βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και ζωηρή εμπορική δραστηριότητα.

Η βασιλική της Αγίας Θεότητος εντοπίστηκε και ανασκάφηκε από το Γεμανό αρχαιολόγο Rudolf Herzog στις αρχές του 20ου αιώνα. Πρόκειται για τρίκλιτο ναό εντυπωσιακών διαστάσεων (μήκους 60μ.) με νάρθηκα, αίθριο και τρίπλευρη αψίδα του Ιερού Βήματος. Τα δάπεδα του ναού ήταν επιμελώς διακοσμημένα με ψηφιδωτά και στην τοιχοδομία του υπήρχε ενσωματωμένο αρχαίο υλικό, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και ενεπίγραφες στήλες. Το μνημείο οικοδομήθηκε τον 5ο αιώνα.

Μια δεύτερη σημαντική παλαιοχριστιανική βασιλική αποκαλύφθηκε στο κέντρο του σύγχρονου οικισμού της Καρδάμαινας σχετικά πρόσφατα. Ο ναός, διαστάσεων 27x14μ., δωρεά των Δωροθέου, Ευτυχίου και πρεσβυτέρου Φωτεινού, σύμφωνα με επιγραφές, ανεγέρθηκε περί το 500 και έμεινε σε χρήση μέχρι τα μέσα του 7ου αιώνα. Και αυτός ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα. Στην εντυπωσιακή εικόνα των ανεσκαμμένων ερειπίων διαφαίνονται με σαφήνεια τα βασικά χαρακτηριστικά του οικοδομήματος: η προεξέχουσα κεντρική αψίδα του Ιερού Βήματος, το ορθογώνιου σχήματος αίθριο περιβαλλόμενο από στοές στις τρεις πλευρές, μια πτέρυγα έξι προσκτισμάτων που αναπτύσσεται κατά μήκος της βόρειας πλευράς, το ορθογώνιο βαπτιστήριο με αψίδα και δύο κολυμβήθρες στα ΝΑ, το οποίο μάλιστα είναι το μοναδικό αυτού του τύπου στην Κω. Στα ψηφιδωτά δάπεδα που κοσμούσαν το ναό, έργο τοπικού εργαστηρίου, ο διάκοσμος είναι κυρίως γεωμετρικός, με μοτίβα σηρικών τροχών, οκταγώνων, τετραγώνων και σταυρών, ενώ εμφανίζει λιγοστά μή γεωμετρικά θέματα πουλιών και φυτών.


Γλωσσάρι (8)

Παλαιοχριστιανική Περίοδος: η Παλαιοχριστιανική περίοδος τυπικά ξεκινά από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από το Μ. Κωνσταντίνο στα 330 μ.Χ. και τη μεταφορά σε αυτή της έδρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη, και λήγει με το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού Α (565).
βασιλική: δρομικός τύπος εκκλησίας μεγάλων διαστάσεων. Εσωτερικά υποδιαιρούνταν συνήθως σε τρία ή και περισσότερα κλίτη. Κατά κανόνα το μεσαίο κλίτος καλύπτεται από υπερυψωμένη στέγη που διατρυπάται από παράθυρα που φωτίζουν τον χώρο.
νάρθηκας: ο νάρθηκας είναι η στενόμακρη αίθουσα που εκτείνεται σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς της βασιλικής. Προήλθε από την ανατολική στοά του αιθρίου, η οποία ενσωματώθηκε στον ναό. Χρησίμευε ως χώρος παραμονής των κατηχουμένων, οι οποίοι δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας.
αψίδα: η ημικυκλική απόληξη της ανατολικής πλευράς των βασιλικών. Εσωτερικά καλύπτεται με θόλο και είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά καλύπτεται με κλιμακωτή στέγη και μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια ή και πολυγωνική.
βήμα (ιερό βήμα): πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του ναού που καταλήγει σε αψίδα. Είναι συνήθως υπερυψωμένο σε σχέση με το δάπεδο του κυρίως ναού κατά ένα έως τρία σκαλοπάτια. Ο όρος προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «βαίνω», και λόγω της ιερότητας και ιδιαιτερότητάς του ο χώρος ονομάστηκε ιερό βήμα.
ψηφιδωτό: σχέδιο ή παράσταση που σχηματίζεται με τη συναρμολόγηση και συγκόλληση ποικιλόχρωμων ψηφίδων. Ψηφιδωτή διακόσμηση μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις επιφάνειες ενός κτιρίου, δάπεδο τοίχους ή οροφή.
αίθριο: τετράπλευρη αυλή που αναπτυσσόταν μπροστά από τη δυτική πλευρά (κύρια είσοδος) των χριστιανικών βασιλικών και περικλειόταν από στοές. Οι στοές εξυπηρετούσαν λειτουργικούς λόγους, όπως την παραμονή εκεί των πιστών πριν την είσοδο στον ναό για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας αλλά και πρακτικούς σκοπούς, όπως προστασία από τις καιρικές συνθήκες. Γενικά το αίθριο χάριζε μεγαλοπρέπεια στον ναό και τον απομόνωνε από τον γύρω χώρο. Στο εσωτερικό του υπήρχαν κρήνες για το συμβολικό καθαρμό των χεριών και των ποδιών των πιστών, καθώς και για την τέλεση της ακολουθίας του Αγιασμού.
βαπτιστήριο: πρόκειται για ένα χώρο στο εσωτερικό του οποίου τελούταν το μυστήριο του Βαπτίσματος, μέχρι την καθιέρωση του νηπιοβαπτισμού τον 6ο αι. Αποτελούσε τμήμα του ναού, αλλά μπορούσε να είναι και ξεχωριστό κτίριο, κατά κανόνα περίκεντρο, που διέθετε κτιστή, σταυρόσχημη κολυμβήθρα και τρούλο, στο θόλο του οποίου συχνά απεικονιζόταν η σκηνή της βάπτισης.


Πληροφοριακά Κείμενα (0)


Βιβλιογραφία (6)

1. Κοντογιάννης Ν., Μεσαιωνικά Κάστρα και Οχυρώσεις της Κω, Αθήνα, 2002

2. Μπρούσκαρη Έ, Συμβολή στην ιστορία και την αρχαιολογία της Κω κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο: η βασιλική του πρεσβυτέρου Φωτεινού στην Καρδάμαινα , Αθήνα, 2011

3. Ορλάνδος Α., Δύο παλαιοχριστιανικαί βασιλικαί της Κω, 1966

4. Χατζηβασιλείου Β, Ιστορία της νήσου Κω, Αθήνα, 1990

5. Kokkorou-Alevras G., Kalopissi-Verti S., Panayotidi-Kesisoglou M., Kardamaina, Ancient Halasarna on the island of Kos: A guide, Athens, 2006

6. Στεφανίδου Α., ‘Κάστρο Παλαιού Πυλίου’ σε Ενετοί και Ιωαννίτες Ιππότες. Δίκτυα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, Αθήνα, 2001


Σχόλια (0)