Στη νότια ακτή της Κω, περίπου 30 χλμ. ΝΔ. της πρωτεύουσας του νησιού, στο σύγχρονο οικισμό της Καρδάμαινας, ανασκάπτεται συστηματικά εδώ και τρεις δεκαετίες από το Πανεπιστήμιο Αθηνών η αρχαία Αλάσαρνα. Νεολιθικά, γεωμετρικά και κλασικά κατάλοιπα υποδεικνύουν τη συνέχεια της κατοίκησης στην αρχαία πόλη της Αλάσαρνας, η οποία άκμασε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και διατήρησε το σφρίγος της κατά τη ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική περίοδο . Ο οικισμός, το νεκροταφείο και οι τέσσερις βασιλικές των πρώτων χριστιανικών αιώνων, σε συνδυασμό με τα πλούσια ευρήματα, μαρτυρούν μια ακμάζουσα πόλη με εργαστηριακές, βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και ζωηρή εμπορική δραστηριότητα.

Η βασιλική της Αγίας Θεότητος εντοπίστηκε και ανασκάφηκε από το Γεμανό αρχαιολόγο Rudolf Herzog στις αρχές του 20^ου αιώνα. Πρόκειται για τρίκλιτο ναό εντυπωσιακών διαστάσεων (μήκους 60μ.) με νάρθηκα , αίθριο και τρίπλευρη αψίδα του Ιερού Βήματος . Τα δάπεδα του ναού ήταν επιμελώς διακοσμημένα με ψηφιδωτά και στην τοιχοδομία του υπήρχε ενσωματωμένο αρχαίο υλικό, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και ενεπίγραφες στήλες. Το μνημείο οικοδομήθηκε τον 5^ο αιώνα.

Μια δεύτερη σημαντική παλαιοχριστιανική βασιλική αποκαλύφθηκε στο κέντρο του σύγχρονου οικισμού της Καρδάμαινας σχετικά πρόσφατα. Ο ναός, διαστάσεων 27x14μ., δωρεά των Δωροθέου, Ευτυχίου και πρεσβυτέρου Φωτεινού, σύμφωνα με επιγραφές, ανεγέρθηκε περί το 500 και έμεινε σε χρήση μέχρι τα μέσα του 7^ου αιώνα. Και αυτός ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα . Στην εντυπωσιακή εικόνα των ανεσκαμμένων ερειπίων διαφαίνονται με σαφήνεια τα βασικά χαρακτηριστικά του οικοδομήματος: η προεξέχουσα κεντρική αψίδα του Ιερού Βήματος , το ορθογώνιου σχήματος αίθριο περιβαλλόμενο από στοές στις τρεις πλευρές, μια πτέρυγα έξι προσκτισμάτων που αναπτύσσεται κατά μήκος της βόρειας πλευράς, το ορθογώνιο βαπτιστήριο με αψίδα και δύο κολυμβήθρες στα ΝΑ, το οποίο μάλιστα είναι το μοναδικό αυτού του τύπου στην Κω. Στα ψηφιδωτά δάπεδα που κοσμούσαν το ναό, έργο τοπικού εργαστηρίου, ο διάκοσμος είναι κυρίως γεωμετρικός, με μοτίβα σηρικών τροχών, οκταγώνων, τετραγώνων και σταυρών, ενώ εμφανίζει λιγοστά μή γεωμετρικά θέματα πουλιών και φυτών.