Το κάστρο


Το κάστρο της Μυτιλήνης, ένα από τα μεγαλύτερα κάστρα στο χώρο της Μεσογείου, καταλαμβάνει την κορυφή ενός μικρού λόφου στο BA τμήμα της χερσονήσου, όπου είναι χτισμένη η πόλη. Διακρίνεται σε Επάνω, Μεσαίο και Κάτω Κάστρο. Η πρώτη οικοδομική φάση του, αποτελούμενη κατά μεγάλο μέρος από αρχαίο υλικό, τοποθετείται στους χρόνους του Ιουστινιανού. Τα κατάλοιπα της βυζαντινής φάσης είναι λιγοστά και περιορίζονται σε μια πυλίδα στη βόρεια πλευρά των τειχών, στον ανατολικό τοίχο του κεντρικού οχυρωματικού περιβόλου και στη δεξαμενή του μεσαίου κάστρου.

Η βασική διαμόρφωση του κάστρου οφείλεται στον Φραγκίσκο Α’ Γατελούζο (Francesco Gattelusio), Γενοβέζο έμπορο, ο οποίος το 1355 έλαβε από τον Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγο το νησί της Λέσβου ως προίκα για το γάμο του με την αδελφή του αυτοκράτορα, Μαρία Παλαιολογίνα. Η ανοικοδόμηση και ενίσχυση του κάστρου υπήρξαν από τις πρώτες φροντίδες του Γατελούζου, όπως μαρτυρά εντοιχισμένη πάνω από τη Δυτική πύλη λατινική επιγραφή, η οποία φέρει τη χρονολογία 1373. Ο σφοδρός σεισμός που σημειώθηκε στο νησί το 1384 προκάλεσε σημαντικές ζημιές στο κάστρο. Γενικές αναστηλωτικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν από τους τελευταίους Γατελούζους στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα· το κάστρο ενισχύθηκε τότε με προμαχώνες, τάφρους, πολεμίστρες, παρατηρητήρια και κανόνια. Η κατάληψη της Μυτιλήνης από τους Οθωμανούς το 1462 εγκαινίασε μια νέα οικοδομική φάση για τον οχυρωματικό περίβολο με ευρείες επισκευαστικές παρεμβάσεις στις αρχές του 16ου αι., καθώς και εργασίες επέκτασης του εξωτερικού τείχους με την προσθήκη του Κάτω Κάστρου, στα μέσα του 17ου αι. επί σουλτάνου Ιμπραήμ Χαν.

Τα τείχη του κάστρου της Μυτιλήνης, κάτοψης ακανόνιστου παραλληλογράμμου σχήματος, περικλείουν έκταση περίπου 60 στρεμμάτων όπου σώζονται πλούσια κατάλοιπα κτηρίων διαφόρων περιόδων. Μεταξύ αυτών, στο Επάνω Κάστρο σώζεται η Πυριτιδαποθήκη, ερείπια τουρκικού τζαμιού, πλησίον του οποίου υπάρχει σαρκοφάγος με τα εμβλήματα των Γατελούζων και των Παλαιολόγων. Επίσης, στο ίδιο μέρος του κάστρου σώζεται ο γνωστός ως "Πύργος της Βασίλισσας", που αποτελείται από 5 πύργους και τάφρο και εσωκλείει μεγάλη αυλή και δύο δωμάτια, τα οποία πιθανώς ήταν η επίσημη κατοικία του κάστρου στους βυζαντινούς χρόνους. Στο Μεσαίο Κάστρο, όπου εισέρχεται κανείς από την πύλη Ορτά Καπού, σώζεται ο Μενδρεσές, ιεροδιδασκαλείο του 16ου αι., υπόγεια δεξαμενή, συγκρότημα φυλακών και η κινστέρνα της βυζαντινής περιόδου. Στο Κάτω Κάστρο που αποτελεί εξ ολοκλήρου τουρκική προσθήκη, σήμερα σώζεται ερειπωμένο οθωμανικό λουτρό και κρήνη, καθώς και οικήματα.


Γλωσσάρι (2)

πυλίδα: η μικρή πύλη.
κινστέρνα: δεξαμενή συλλογής νερού. Είχαν συνήθως ορθογώνιο σχήμα και στεγάζοντανμε καμάρες.


Πληροφοριακά Κείμενα (1)

Ιουστινιανός Α' (περ. 482-565): Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (527-565). Διαδέχθηκε στον θρόνο τον θείο του Ιουστίνο Α΄. Από τις πρώτες ενέργειες του Ιουστινιανού ήταν η αναδιοργάνωση του φορολογικού συστήματος, ενώ συγκέντρωσε και επανακωδικοποίησε τους νόμους του Θεοδοσίου. Αναμείχθηκε προσωπικά και σε θρησκευτικές διαμάχες και συγκάλεσε την Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο (553). Ο Ιουστινιανός θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως ως ορθόδοξο αυτοκράτορα και έλαβε σκληρά μέτρα κατά των εναπομεινάντων ειδωλολατρών. Πολλές από τις ενέργειές του, κυρίως σε πολιτικό και φορολογικό επίπεδο, προκάλεσαν την έντονη δυσαρέσκεια συγκλητικών και φατριών και οδήγησαν στη Στάση του Νίκα. Ανέπτυξε έντονη οικοδομική δραστηριότητα, χτίζοντας μόνο στην Κωνσταντινούπολη 30 εκκλησίες, ανάμεσα τους και την περίφημη εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική, αντιμετώπισε με επιτυχία τους Πέρσες και τους Βάνδαλους στην Ανατολή και επικεντρώθηκε στην ανάκτηση της Δύσης. Η επιθυμία του πραγματοποιήθηκε προσωρινά εξαντλώντας όμως την αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα οι βάρβαροι της Βαλκανικής να λεηλατήσουν την ελληνική χερσόνησο μέχρι τον Ισθμό και βαρβαρικοί πληθυσμοί να εγκατασταθούν στα σύνορα. Οι πολεμικές του δραστηριότητες ωστόσο εξάντλησαν το Βυζάντιο σε χρήμα και στρατό και εν τέλει δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα, καθώς η Ιταλία όπως και οι άλλες περιοχές που είχε κατακτήσει σύντομα χάθηκαν ξανά. Έτσι, μετά τον θάνατό του, η αυτοκρατορία, αποδυναμωμένη, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει νέες επιθέσεις, με αποκορύφωμα τις αραβικές κατακτήσεις, που θα αναιρέσουν το μεγαλύτερο μέρος των εξωτερικών επιτευγμάτων του Ιουστινιανού.


Βιβλιογραφία (8)

1. Σκαμπαβίας Κ., ‘Παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή Μυτιλήνη, Λέσβος’ σε Από τη Σαπφώ στον Ελύτη, Αθήνα, 1995

2. Κάστρο Μυτιλήνης – Το μνημείο στους αιώνες και η ανάδειξή του, Υπουργείο Πολιτισμού – 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Μυτιλήνη , 2007

3. Αχειλαρά, Λ., Το Κάστρο της Μυτιλήνης, Αθήνα, 1999

4. Κάστρων Περίπλους – Castrorum Circumnavigatio, Αθήνα, 2008

5. Λούπου Α.-Χ., ‘Μεντρεσές Βελή Πασά’ σε Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα, 2009

6. Λούπου Α.-Χ., ‘Τεκές’ σε Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα, 2009

7. Λούπου-Ρόκου Α.-Χ., Αιγαίο: Κάστρα και Καστέλλια, Αθήνα, 1999

8. Τζιμής Σ., Γιαννακάς Β. κ.α', Ιστορία της Λέσβου, Μυτιλήνη , 1996


Σχόλια (0)